Voorbijgangers, links of rechts passerend, zien in eerste instantie twee "eilandjes", die via een looproute met elkaar verbonden zijn en "omlopen" onnodig maken. Maar er is meer...
Een oplettende voorbijganger begrijpt meteen wat de "eilandjes" in feite zijn: een helofytenfilter. Dat valt inderdaad niet zo snel op. Bovendien zijn er in Amsterdam niet veel grote helofytenfilters, behalve in de Erasmusgracht, bevindt zich er nog een in het Sarphatipark. De andere zijn klein of bevinden zich op particulier terrein.
Het principe van een helofytenfilter is vrij eenvoudig: verontreinigd water bv. regenwater wordt door een "zandbak met planten" gevoerd (vaak begroeid met riet) en door de werking van de plantenwortels gereinigd en als schoon water geloosd. In het Sarphatipark wordt het water van de Amstel gezuiverd voordat het in het watersysteem van het park komt. In de Erasmusgracht wordt regenwater uit de omgeving gezuiverd en vervolgens weer geloosd. Overigens staat de Erasmusgracht via een buisverbinding in contact met de verderop gelegen Rijpgracht.
Het principe is eenvoudig, maar de uitvoering niet. De juiste beplanting, meestal riet, maar mattenbies en eventueel lisdodden kunnen soms ook, is een cruciaal punt. Ook is de hoeveel instromend verontreinigd water (en het type van verontreiniging, niet alles kan!) het zgn. influent van zeer groot belang in verband met de capaciteit van het systeem. Verder is het onderhoud van het filter van groot belang want andere verontreiniging (bv. motorolie van boten) en drijfvuil kunnen de werking van het filter teniet doen. Verontreiniging in het uitstroom gedeelte (effluent) maakt de hele cyclus waardeloos. Het systeem moet trouwens eveneens zoveel mogelijk vandalisme-bestendig zijn. Het helofytenfilter in de Erasmusgracht heeft een doorlooproute en zelfs een rustplek met banken, dat betekent blikjes en doosjes etc. in het water.
Eén van de wandel(fiets)paden door het helofytenfilter in de Erasmusgracht.
Helofytenfilters zijn reeds tientallen jaren in gebruik, dit is een wetenschappelijke publicatie over constructie en werking van helofytenfilters uit 1993 van de wetenschapswinkel biologie Utrecht.
